Eczacı yokken eczane çalışabiliyorsa, ilk soru basit: Bu sistemde eczacı ne işe yarıyor?
Eczacı karar verici mi, yoksa sadece işlemi tamamlayan biri mi? Eğer karar vermiyorsa, eczacılık neden hala sağlık mesleği olarak tanımlanıyor?
Daha kritik soru şu: Eczacı yokken verilen ilacın sorumluluğu kime ait?
Yanlış kullanımda, doz hatasında, ilaç etkileşiminde kimi muhatap alacağız? Yazılımı mı, barkodu mu, sistemi mi? Yoksa kimseyi mi?
Sorumlunun belirsiz olduğu yerde güven olur mu? Sağlık böyle yürür mü?
Yurt dışına bakıldığında tablo net. Almanya’da, Fransa’da, İngiltere’de eczacı yokken eczaneden ilaç çıkmaz. Çünkü oralarda sistem, eczacının aklına ihtiyaç duyacak şekilde kuruludur. Eczacı süreci onaylar, gerektiğinde durdurur, hekimi geri arar, hastayı yönlendirir. Eczacı yoksa süreç aksar. Bu bir arıza değil, bilinçli bir tercihtir: Akıl olmadan sistem çalışmasın diye.
Bizde ise sistem akılsız da çalışacak şekilde tasarlanmıştır.
İş aksamasın yeter.
Sorgulama olmasın yeter.
İşlem tamamlansın yeter.
Peki o zaman şunu sormak gerekiyor:
Biz sağlık sistemi mi işletiyoruz, yoksa ilaç dağıtım mekanizması mı?
Madem eczacı olmadan da sistem yürüyebiliyor, neden yıllarca farmakoloji okutuluyor? Neden etkileşim, doz, klinik bilgi öğretiliyor? Eğer bu bilgiye gerçekten ihtiyaç yoksa, sorun eczacıda değil; sistemin kurgusundadır. Eğitim başka, pratik başka bir yere evrilmiş demektir.
Eczacısız eczacılığın normalleşmesi tesadüf değildir. Çünkü eczacı devredeyse soru sorar. İtiraz eder. “Bu doğru değil” der. Gerektiğinde işlemi durdurur. Sistemler genelde bunu sevmez. Akıl yavaşlatır, işlem hız ister. O yüzden akıl devreden çıkarılır, hız kutsanır.
Ama sağlık, hızla değil akıl ile yürür.
Hız hatayı büyütür, akıl hatayı durdurur.
Ve son soru şudur:
Bugün eczacının aklını sistemin dışına itiyorsak, yarın işler yolunda gitmediğinde kime döneceğiz?
Bir ilaç etkileşimi hastaya zarar verdiğinde, beklenmeyen bir yan etki çıktığında, otomatik sistemler yetmediğinde kim dur diyecek?
Eğer bugün “eczacıya gerek yok” deniyorsa, yarın gerçekten ihtiyaç duyulduğunda orada bir mesleki akıl kalmış olacak mı?
Sağlık aklı, işler kolayken değil; işler bozulduğunda lazımdır.
Ama bugün bu aklı sistemden çıkarırsak,
yarın aradığımızda bulamayız.
Ve o zaman sorun şurada olmaz:
“Niye hata oldu?”
Sorun şurada olur:
“Hata olurken kimse neden durduramadı?”