Kısa adı TÜSES olan Türkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı, kurucuları arasında yer alan siyaset ve bilim insanı Erdal İnönü’yü ölümünün 16. yılında bir konferansla andı.
Frıedrıch Ebert Stıftung Vakfı’nın desteğiyle gerçekleşen “Türkiye’nin Sosyal Ekonomik Siyasal Fay Hatları” başlıklı anma konferansı dün İstanbul’da yapıldı.
Konferans TÜSES Başkanı Diş Hekimi Celal Korkut Yıldırım ve İnönü’nün yeğeni eski Şişli Belediye Başkanı Hayri İnönü’nün açılış konuşmalarıyla başladı.
“Katılımcılıktan vazgeçip tek adam anlayışına, rantçı siyasete esir düşüyor”
Yıldırım, konuşmasında TÜSES’in 1989’da Erdal İnönü’nün yönlendirmesiyle kurulduğunu hatırlattıktan sonra çalışmalarına dair kısa bilgi verdi.
Yıldırım’ın konuşmasında eleştiri de vardı.
Otoriter yönetimlere ve rantçı siyasete karşı olduğunu söyleyenlerin bazılarının da yerel yönetimde, sivil toplum kuruluşlarında otoriter yönetimlerin benzer uygulamalarını yapmaktan çekinmediğini söyleyen Yıldırım, “Neden böyle oluyor, sol bir düşünceye sahip olan siyasi aktörler iktidar olduktan sonra neden katılımcılıktan vazgeçip tek adam anlayışına ve rantçı siyasete esir düşüyor” dedi.
“Temel sorun farklı ideolojilere sahip olduklarını söyleyenlerin aynı zihniyete sahip olmaları” iddiasında bulunan Yıldırım, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Aynı zihniyetten kastım nedir sorusuna cevabım, temel değerlerden yoksunluk. Yani yasa tanımazlık, yolsuzluk, kibir, yalan söylemek, siyasi ve akraba korumacılığı, adalet duygusunun olmaması genel bir kavramla ifade edersem siyaseti rant ve sosyal statü için yapmak.”
Hayri İnönü ise amcası Erdal İnönü’yü siyasetçi yönüyle değil bir bilim insanı yönüyle anmak istediğini belirterek, aynı zamanda iyi bir fizikçi olduğunu hatırlattı.
TÜSİAD Başkanı Turan’dan ‘yargı bağımsızlığı’ uyarısı
Açılış konuşmalarının ardından konferansın “Ekonomi, Büyüme ve Sosyal Politikalar” başlıklı birinci oturumunda ilk olarak sözü TÜSİAD Başkanı Orhan Turan aldı.
Son dönemlerde Anayasa Mahkemesi ile Yargıtay arasındaki gerilime dikkat çeken Turanlı, “Yaşanan tartışmalarda, ülkemizin, yargı bağımsızlığından, çağdaş insan hakları hukukundan ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi standartlarından, telafisi güç şekilde uzaklaşması riskini gözden kaçırmamalıyız. Hukuk devletinin ve yargı bağımsızlığının en sağlam şekilde yerleşmesini temenni ediyoruz” diye konuştu.
“Ücretli kesim önemli alım gücü kaybına uğradı”
Toplam işgücü ödemelerinin milli gelir içinde 2019’da %31 olan payı, 2023 yılının 3. çeyreği itibariyle %28’e gerilediğini kaydeden Turan, “2022 yılında gelir dağılımı eşitliği ölçütü Gini katsayısı 0,42’ye yükseldi. Bunlar, ücretli kesimin enflasyonla birlikte, önemli alım gücü kaybına uğradığına işaret ediyor” şeklinde konuştu.
“Gelir dağılımı 10 yıl öncesine göre bozulmuş durumda”
Enflasyonist ortamda sadece ücretli çalışan kesimin değil, küçük esnafın, çiftçinin ve emeklinin ekonomik gücünün de düştüğünü kaydeden Turan, “Gelir dağılımı 10 yıl öncesine kıyasla daha bozulmuş durumda. Gelir dağılımındaki dengenin daha da bozulduğu süreçler, toplumdaki eşitsizliklerin derinleşmesine neden olur. Bu nedenle, eşitsizlikleri ve adaletsizlikleri ortadan kaldırmaya odaklı sosyal politikaların, çok daha önem kazandığı bir zamandayız” diyerek sözlerini bitirdi.
“Sendikaların büyük bölümünün iktidarın güdümüne girmesi emek hareketinin toplumsal rolünü sınırlıyor”
Birinci oturumda Turan’la birlikte konuşacak olan DİSK Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu, mazereti nedeniyle katılamadığı konferansa gönderdiği yazılı mesajda mevcut iktidar döneminde cumhuriyet tarihinin sosyal politikalara en yabancı döneminin yaşandığını öne sürerek, şöyle devam etti:
“Tamamen liberal iktisada dayalı iktisat politikaları ile bölüşüm krizi derinleşiyor, gelir eşitsizliği ve yoksullaşma artıyor. Sendikal hak ve özgürlüklerin budanması ve sendikaların büyük bölümünün siyasal iktidarın güdümüne girmesi nedeniyle emek hareketinin toplumsal rolü sınırlı kalıyor. Bu şartlar altında demokratik bir cumhuriyete, sosyal bir hukuk devletine her zamankinden daha çok ihtiyacımız var.”
“Türkiye’de ciddi bir atıl işgücü sorunu var”
Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyesi Ayşe Buğra ise konuşmasının bir bölümünde Türkiye’de ciddi bir atıl işgücü sorununun olduğuna dikkat çekerek, “Nitelikli eleman bulma sıkıntısı var ama bunun yanında da çalışma çağında olduğu halde çalışmayan ciddi bir atıl nüfus var. Bu toplum genelinde yüzde 40. Kadınlarda ise yüzde 60’ı buluyor. Bu oranlar OECD ortalamasının üstünde” dedi.
Esnek çalışma çok sık iş değiştirmeyi beraberinde getiriyor
Esnek çalışma sisteminin yaygınlaştığına dikkat çeken Buğra, “Çalışma hayatının niteliği de değişmiş durumda. Esnek istihdam modeli çok sık iş değiştirmeyi de beraberinde getiriyor Bu iş yeri aidiyetini zayıflatıyor işçi örgütlenmesini zorlaştırıyor. Çalışmanın anlamını, sosyalleşmeye, topluma katılımını değiştiriyor” dedi.
Cumhuriyet döneminde ortalama gelir 10 kat arttı
Boğaziçi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şevket Pamuk, Türkiye’nin 100 yıl önce nüfusunun yüzde 80’ni kırsalda olan bir ülke iken bugün bu oranın tersi olduğunu söyleyerek, cumhuriyet döneminde ortalama gelirin 10 kat arttığına ve gelir artış oranının gelişen ülkelerin biraz üstünde olduğuna dikkat çekti.
“15 yılda ağır bir ahbap çavuş kapitalizmi ortaya çıktı”
Türkiye’deki ekonomik iktisadi sorunların hepsinin son 15 yılda başlamadığını, hepsinin köklerinin daha öncesine dayandığını belirten Pamuk, “Ancak bu sorunların çoğu son 15 yılda ağırlaştı. Hep vardı ama son 15 yılda ağır bir ahbap çavuş kapitalizmi ortaya çıktı” iddiasında bulundu.
“Otoriterleşme iktisadi gelişmeyi getirmedi”
Türkiye’nin artan bir totaliterleşme ile ekonomide ağırlaşan sorunları bir arada yaşadığını söyleyen Pamuk, şu tespitlerde bulundu:
“Artan otoriterleşmenin iktisadi gelişmeyi getirmediğini bir kez daha gördük. Nüfusun büyük bir kısmı iş gücünde değil. Çalışanların önemi kısmı düşük verimli hizmetler kısmında çalışıyor. Son 60-70 yılda Türkiye’de verimlilik artışı her zaman yavaştı ama son 15 yılda iyice yavaşladı. Türkiye’de iş gücünün önemli bölümü düşük verimli hizmet ağırlıklı işlerde çalışıyor. Sanayinin ekonomi içerisindeki yeri azalmıyor da artmıyor da. İleri teknoloji ile aramız iyi değil. Standart teknolojileri ihraç etmede başarılıyız. Ama yüksek teknolojilere bir türlü geçemiyoruz.”
“Hukuk ekonomiye de lazım”
Ekonominin önümüzdeki dönemde doğru çalışabilmesi için en önemli noktanın hukuk devleti ve bağımsız medya olduğunu söyleyen Pamuk, “Hukuk ekonomiye de lazım. Bağımsız yargının olmadığı yerde ekonomide olmaz. Son 15 yıldır inşaat dışındaki yatırımlarda ciddi düşüş yaşanıyor. Bu benim değerlendirmelerime göre hukukla ilgilidir” dedi.
“Devletin ekonomideki rolünü azaltmayı amaçlayan görüş devre dışı kalmaya başladı”
Ekonomi için devlet müdahaleciliğini gerekli gördüğünü belirten Pamuk, 1960’lardan itibaren yaygınlaşan ekonomide devletin rolünü azaltmayı savunan görüşün devre dışı kalmaya başladığını öne sürerek bu trendin Türkiye’yi de etkileyeceğini öne sürdü.
“Türkiye modelinde iktidara yakın olanlar kazanır”
Türkiye’de devlet müdahaleciliğinin de yanlış uygulandığını öne süren Pamuk, “Şöyle bir izlenim çıktı. Türkiye modelinde devlete yakın olanlar başarı kazanır. İktidara yakın olmaları yeterli. Bütün firmalar için böyle bir model oluşturdu. Biz bunun değişmesini daha farklı bir anlayışın yerleşmesinden söz ediyoruz” dedi ve söyle bir uyarıda bulundu:
“Devlet müdahaleciliğinin daha etkili olabilmesi için bağımsız medya ve bağımsız yargı gerekli. Başarılı etkin bir devlet müdahalesi olmadıkça Türkiye iktisadi gelişim sorununu aşamaz.”
“Enflasyondaki gerileme ciddi bir durgunluk getirecek”
Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, önümüzdeki süreçte enflasyonda bir miktar gerileme olabileceğini ama bunun ciddi bir durgunluk getireceği ve tüketimi gerileteceğini bunun da beraberinde işsizlik getireceğini belirterek, “Çok derin bir ekonomik krizden bahsedilemeyecekse de çok ciddi bir toplumsal huzursuzluğa gireceğimizi düşünüyorum” iddiasında bulundu.